F16’dan ders aldık FX yerli olacak

Savunma Sanayi MüsteÅŸarı Prof. Ä°smail Demir, Türkiye’nin ‘yerli ve milli’ olarak yapacağı geleceÄŸin savaÅŸ uçağı projesi FX’i ve teknoloji destekçisi Ä°ngiliz BAE Systems’le yürütülen görüşmeleri anlattı:

F16’DAN DERS ALDIK:

Hava Kuvvetleri’nin F16’lardan sonra kullanacağı bir uçaÄŸa ihtiyacımız vardı. F35’ler bombardıman uçağı, savaÅŸ uçağının yerini tutmuyor. F16’lar gibi hazır satın almayalım dedik. Çünkü F16’lardan bir ders aldık; uçaklara yeni bir silah eklemek, sistemlerine yeni bir görev yüklemek istediÄŸinizde yapamıyorsunuz, üretici firma size bu izniistediÄŸi kadar veriyor ve siz razı olmak zorundasınız! Aslında ÅŸu an F35 projesinde de bundan dolayı kaygılıyız. Ayrıca F16’lar 2030’da emekli olacak. Bakım, onarım ve modernizasyon maliyetleri çok yüksek.

FX PROJESÄ° YERLÄ° VE MÄ°LLÄ°:

O yüzden ‘yerli ve milli’ bir savaÅŸ uçağı projesi baÅŸlattık. Biz 2030’ların savaÅŸ uçağını üreteceÄŸiz. Kim hangi teknik desteÄŸi vermek isterse ‘birlikte geliÅŸtirmeye’ hazırız; hiçbir kısıtlama olmadan teknoloji paylaşımı ve geliÅŸtirmeye hazır olan gelsin dedik. Ä°ngiliz BAE Systems en iyi teklifi verdi, hazırlık çalışmalarına baÅŸladık.

ALMANYA VE İSVEÇ DE POTADA:

Åžu anda BAE Systems ve Ä°ngiltere hükümet yetkilileri ile ‘sözleÅŸme öncesi çalışmalar’ yapıyoruz. Bize ‘evet’ dedikleri konuların ne kadar ‘evet’ olduÄŸunu göreceÄŸiz. Ä°haleye Alman ve Ä°sveç firmaları da katılmıştı. BAE Systems ile yürümezse, onlar yine potada olacak.

DEVLET DÜZEYİNDE GÖRÜŞME:

Bu tür projeler stratejiktir, devletten devlete yapılacak iÅŸlerdir. Türkiye ‘kiminle uzun süreli yol yürüyebiliriz’ diye bakıyor. Bu siyasi bir karar. O yüzden bu son görüşmemizde de Ä°ngiltere tarafında bakanlar, müsteÅŸarlar vardı. Bu ‘devlet olarak bu iÅŸin arkasındayız’ mesajıdır.

TÃœRKÄ°YE NE Ä°STÄ°YOR:

Maksimum bilgi, teknoloji transferi saÄŸlayacak bir katılım istiyoruz. Bizden hiçbir teknolojik bilgi saklanmayacak. ‘Biz uçağı donattık, programları yükledik, alın kullanın’ dönemi artık bitti. O programların tüm kodları bize açık olacak, istediÄŸimiz deÄŸiÅŸikliÄŸi, geliÅŸtirmeyi yapabileceÄŸiz, istediÄŸimiz yeni silahı sisteme entegre edebileceÄŸiz.

MÃœHENDÄ°S VE UZMAN DA YETÄ°ÅžECEK:

Bizim en önemli eksiÄŸimiz, bizzat uçak yapımında bulunmuÅŸ uzman eksikliÄŸi. Bu okulla, doktorayla öğrenilmiyor. Bilimsel bilgi ve teknoloji üretimi ve transferi doktora düzeyinde saÄŸlanıyor. Ancak fabrikaya girdiÄŸinizde ‘uzman’a ihtiyacınız var. Bu nedenle BAE Systems’ten ÅŸunu istiyoruz: Uçağın aerodinamik tasarımında, gövde ve motor imalatında, iç elektrifikasyon ve elektronik donanımında, savaÅŸ ve iletiÅŸim sistemlerinde, tüm yazılımlarında, uçuÅŸ testlerinde Türk uzmanlar, mühendisler ve bilim adamları da görev yapacak, öğrenecekler.

2023'TE UÇUŞ GERÇEKLEŞECEK

Uçağın tasarımı ve gelecekte üretimi Türkiye’de yapılacak; BAE Systems bütün aÅŸamalarda deneyimini ve teknolojisini aktaracak. Ä°lk faz 2019 sonunda tamamlanacak. Uçağın aerodinamik tasarımı, elektrik ve elektronik iç donanımı; uçuÅŸ, silah ve iletiÅŸim sistemleri ile imalat bilgilerine iliÅŸkin tüm hesaplamaların yüzde 80’i bitmiÅŸ olacak. Bu süreçte Türk mühendis, yazılımcı ve uzmanları da bütün bu aÅŸamaları öğrenmiÅŸ olacaklar. 2023’te ilk prototip ortaya çıkacak. Rüzgar tünelini de Türkiye’de yapacağız. Ä°ngiltere’deki devlet tesislerini ve özel tesisleri de ‘kısıtsız’ kullanacağız.

Ä°NGÄ°LTERE’NÄ°N DE Ä°HTÄ°YACI VAR:

Ä°ngiltere’nin de gelecek nesil bir savaÅŸ uçağına ihtiyacı var. Åžu an geliÅŸtirdikleri Eurofighter Typhoon uçağı 2030’da emekli olacaktı, 2040’a uzattılar. Ancak 2020’den sonra modernize edilmesi gerekecek. Ä°ÅŸte FX’i yaparsak, onun tüm sistemlerini Typhoon’da kullanabilecekler.

Ä°HRACAT LÄ°SANSI ENGEL OLMAMALI:

Ä°ngiltere’nin ‘ihracat lisansı’ en önemli konu. ‘Böyle baÅŸlayalım, kervan yolda düzülür’ yaklaşımını kabul etmiyoruz. ‘Hiçbir kısıtlama olmayacak’ sözünü duymak istiyoruz, ihracat lisansları dahil. Bir noktada bazı bilgileri paylaÅŸmak istemeyebilirler, biz de orada bırakırız. En son ‘minimum kısıtlama’ dediler, kabul etmedik. Sıfır kısıtlamayı kabul ederlerse olur, etmezlerse diÄŸer ÅŸirketlerle konuÅŸuruz; olmadı kendimiz yaparız.

ZARAR RİSKİNİ KALDIRAN SÜREÇ YÖNETİMİ:

FX projesinin maliyeti tahmini 6-7 milyar dolar. Ancak bu tip projelerde süreç içinde maliyetler çok artabiliyor. ÖrneÄŸin ABD’nin F-35’te hesabı çok ÅŸaÅŸtı ve 50 milyar dolara çıktı. Biz böyle bir riske giremeyiz. Bir aÅŸamada iÅŸler tıkanır ve yola devam edemezsek, hem harcadığımızın bir karşılığını almış olacağız, hem de bütün maliyeti riske atmamış olacağız.

TEKNOLOJİDEN ÖNCE İNANÇ VE YÜREK LAZIM

Savunma Sanayi MüsteÅŸarı Prof. Ä°smail Demir “Savunma sanayiinde de önümüzde yerli ve milli Ä°HA’ları geliÅŸtiren Baykar örneÄŸi var. Baykar bu yola çıktığında ‘yapamaz’ denilmiÅŸti. Ama tüm oynar parçaların motorları da dahil yüzde yüz yerli Ä°HA’yı yapmayı baÅŸardı. Yazılım mühendisliÄŸini yapan ÅŸirket ortağı Selçuk Bayraktar, ilk Ä°HA’yı bize teslim etmeden önce Batman’daki üste üç ay hangarda yatıp kalktı. Tüm testleri kendisi yaptı ve bize teslim ettiler. Bu Ä°HA’lardan 6’sı havada görev başında. 6’sı da yakında teslim edilecek” dedi. Demir “Silahlı Ä°HA’yı da yaptılar, bomba ve füze testlerinde hedefleri baÅŸarıyla vurdu. Onların da teslimi bir iki aya kadar yapılır. Åžimdi üzerinde ‘yerli kamera’ olanı geliÅŸtiriyoruz. Aselsan, titreÅŸime duyarlı, yüksek çözünürlüklü kamera için çalışıyor. 25 yıl önce uçak tasarımı ve teknolojisine girmiÅŸ olsaydık, bugün başını gözünü yara yara da olsa bir yere gelmiÅŸ olurduk. En azından uçak yapabilen bir ekibimiz olurdu. Gelecek 30-50 yılın teknolojisi de bugün geliÅŸtiriliyor. Ve bu sürecin içinde olmazsak geleceÄŸi de kaybederiz. Bu insanları sadece maddi tatminle yüreklendiremezsiniz, bir milli hedefle manevi tatmin saÄŸlayabiliriz. Üç ayını hangarda yatıp kalkarak geçiren genç bir mühendis bunu para için yapmıyor” diye konuÅŸtu.

Mustafa KartoÄŸlu - Star